ΑΡΘΡΑ

 

Κυνηγοί τροφοσυλλέκτες και ελεύθερης βοσκής ζώα χαράσαν τη πορεία τους καθημερινά με σκοπό την επιβίωση και την εξέλιξη τους επάνω στη Γη. Μέσα από τα μονοπάτια συναντήθηκε ο άνθρωπος και έδρασε συλλογικά, αναπτύσσοντας σχέσεις φιλικές και εχθρικές, διαμορφώνοντας σταδιακά κοινωνίες και τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής.

 

Αν μπορούσαμε να δούμε σε κάτοψη όλη την επιφάνεια της Γης, διανύοντας την ολόκαινο περίοδο, ζώα και άνθρωποι αφήνουν το αποτύπωμα τους σε κάθε επαναλαμβανόμενη διέλευση χαράσσοντας ένα χαοτικό ιστό μονοπατιών. Μονοπάτια σε πεδιάδες, σε δάση και βουνά που το κάθε ένα είχε λόγο ύπαρξης, αλλά και το δικό του χαρακτήρα.

 

Ανάλογα με τη γεωμορφολογία κάθε περιοχής και τη χρήση τους, η διαμόρφωση των μονοπατιών μπορεί να υπήρξε από μια απλή αρχέτυπη διαδικασία επιβίωσης των θηλαστικών, μέχρι ένα απαιτητικό τεχνικό έργο υψηλών προδιαγραφών για την εποχή, που θα αποτελούσε κατασκευαστική πρόκληση ακόμη και στο σύγχρονο κόσμο.

 

Μόλις ο άνθρωπος κατάφερε να δαμάσει νου και ζωντανά, κατασκεύασε χιλιάδες χιλιόμετρα λιθόστρωτα μονοπάτια για πεζούς και κάρα, δρόμους του εμπορίου και στρατευμάτων σε πεδινές και ημιορεινές περιοχές που ίχνη τους σώζονται ακόμη και στις μέρες μας.

 

Περιορίζοντας τις μαζικές μετακινήσεις, ιδιαιτέρως στα βουνά τους τελευταίους αιώνες κατά τη προσπάθεια πεζής μετάβασης μέσα από δύσβατες χαράδρες, αναγνωρίζουμε διαδρομές να κινούνται με ήπιες οριζόντιες κλήσεις, σκαλισμένες στις απόκρημνες πλαγιές. 

 

Έργα ανθρώπινα σε ένα περιβάλλον που δείχνει αδιάβατο χωρίς τις τεχνικές παρεμβάσεις, χρησιμοποιώντας υλικά υποστήριξης από την ίδια τη φύση.

 

Σήμερα φαντάζει αδιανόητο να κρίνεται η διαβίωση των ανθρώπων σε αυτά τα εκτεθειμένα δρομολόγια, πόσο μάλλον να τα χτίσουμε και να καταφέρουμε να τα συντηρούμε για να παραμένουν χρηστικά.

 

 Κοιτάζοντας μέσα από κάθε μονοπάτι που στέκεται ερμητικά κλειστό και φθαρμένο, θα δούμε ως εκεί που φτάνει το μάτι, μα τίποτα δεν μπορεί να μας φέρει πιο κοντά στα χρονικά του δίχως μελέτη και παρατήρηση.

 

Για να κατανοήσουμε τη διαδρομή του στο χρόνο, θα χρειαστεί να παρατηρήσουμε τα στοιχεία της φύσης που το περιβάλλουν, τις γεωλογικές διεργασίες ή τις ανάγκες που τότε το δημιούργησαν τα ανθρώπινα χέρια.

 

Μη έχοντας συγγράματα και μαρτυρίες για το κάθε ένα ξεχωριστά, ισως χρειαστεί να κάνουμε ιστορικές αναδρομές και να εξάψουμε τη φαντασία μας, προσπαθώντας να κατανοήσουμε τη δική μας παρουσία στο χώρο ξεχωρίζοντας τις ανάγκες χρήσης του σύγχρονου ανθρώπου και τους λόγους που διαμορφώθηκε εκείνα τα χρόνια.

 

Αρχιτεκτονήματα ξεχασμένα στο χρόνο, χτισμένα με μόχθο και πρακτικές που θαυμάσαμε κι όμως η σύγχρονη αστική ζωή έβαλε τον άνθρωπο σε άλλη τροχιά και τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται εκτός χρήσης εδώ και δεκαετίες.

 

Χιλιόμετρα λιθόχτιστες στράτες διαβίωσης των προγόνων μας, σκάλες και γεφύρια που άλλοτε τα έλουζε ο τίμιος ιδρώτας του μόχθου, βρίσκονται χαμένα στη πυκνή βλάστηση με σημαντικές φθορές.

 

Είναι ωφέλιμο να ενεργήσουμε για τη διάσωση των λιθόχτιστων διαδρομών, συντηρώντας τα μνημειακά αυτά έργα της εποχής, που παραμένουν κατά τόπους χρηστικά μέχρι σήμερα. Βγάζοντας από τη λήθη τα ιστορικά αυτά μονοπάτια, αποκτούμε τη δυνατότητα να μπούμε στην ενδοχώρα των βουνών και να έρθουμε πιό κοντά στα χρονικά τους, κατανοώντας ολοένα και περισσότερο, την ιστορία, τη φύση και τον άνθρωπο.

 

Οι ορεσίβιοι δεν επέλεγαν να διαβαίνουν συχνά τις απότομες κορυφές, καθώς η αναψυχή και η περηφάνια τους είχαν διαφορετικό υπόβαθρο εκείνα τα χρόνια.

 

Με ελάχιστες εξαιρέσεις τα περισσότερα μονοπάτια χτίζοταν σε οριζόντιες τραβέρσες διατρέχοντας τις απόκρημνες πλαγιές των βουνών, προκειμένου να αποφεχθούν οι εξουθενωτικές υψομετρικές αυξομειώσεις στην απόσταση ενός δρομολογίου, όπως και η χιονοκάλυψη που επικρατεί μέχρι αργά την Άνοιξη στα οροπέδια, αποκλείοντας τα ψηλά περάσματα. 

 

Τα λιθόχτιστα αυτά τμήματα των μονοπατιών, εντοπίζονται και η φθορά τους καταγράφεται με σκοπό την επαναφορά τους στη ζωή. Κάποια από αυτά εξυπηρετούν στη σύνθεση διαδρομών που ολοκληρώνουν τον άξονα διάσχισης της Πίνδου και θα μπορούσαν να εξυπηρετούν ξανά τη διέλευση πεζών.

 

 Η παραδοσιακή τεχνοτροπία της ξερολιθιάς (χτίσιμο πέτρας χωρίς συνδετικό κονίαμα) με τα καλοχτισμένα τοιχία στήριξης, που διατηρούνται ως σήμερα, τα τοξοτά γεφύρια και τα καλντερίμια, που συναντούμε κατά μήκος της οροσειράς χαρακτηρίζουν τα μονοπάτια διαβίωσης των προγόνων μας.

 

Αναγνωρίστηκαν στην εποχή τους ως σπουδαία και σωτήρια κατασκευαστικά έργα για την επιβίωση και τη διατήρηση των πληθυσμών σε παραγωγικά επαγγέλματα της υπαίθρου. 

 

 Συνέδεαν τα χωριά, οδηγούσαν σε ξωκλήσια, κατηφόριζαν στο μύλο, στο γεφύρι, πάντα όμως κύριο γνώρισμα τους ήταν το χτίσιμο πέτρας σε έδρανα βράχων, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα σταθερό μονοπάτι επάνω στις απότομές πλαγιές. Κατά τόπους συναντούμε τμήματα μισοχαμένων λιθόστρωτων μονοπατιών, που χαράζουν πορεία στην υποαλπική ζώνη, όπου το πέρασμα από τα υψίπεδα κρίνονταν απαραίτητο για τη μετακίνηση νομάδων κτηνοτρόφων.

 

Σημαντικές διαδρομές χτισμένες με κόπο και τέχνη, αλλά και την συνδρομή των υπομονετικών τετράποδων στην αδιάκοπη μεταφορά των υλικών.

 

Σήμερα στέκουν φθαρμένες από το χρόνο, όμως παραμένουν δείγματα μαστοριάς, θέλησης και υπομονής!

 

Τα εντυπωσιακά αυτά απόκρημνα μονοπάτια, αποτελούσαν τον κύριο τρόπο μετακίνησης ανθρώπων και ζωντανών μεταφέροντας και ανταλλάσσοντας, άλλοτε τα υλικά αγαθά, άλλοτε τα νέα των ημερών, μυστικά για τη λευτεριά αλλά και του αγνού έρωτα.

 

Οι λιθοχτισιές είναι μνημεία του πολιτισμού μας, που χάνουμε από αμέλεια εδώ και δεκαετίες, αφήνοντας τες ασυντήρητες στο έλεος της φύσης να προσμένουν υπομονετικά το τραγούδι του περαστικού διαβάτη και το κάλπασμα των μουλαριών. 

 

Πέρασαν χρόνια χωρίς τη φροντίδα κι έχουν αποκτήσει σημαντικές φθορές. Η αποκατάσταση τους πλέον φαντάζει αδύνατη με τις πρακτικές των παλιών μαστόρων, ιδιαιτέρως για όσες εντοπίζονται απομονωμένες σε δύσβατες τοποθεσίες.  Είναι γεγονός πως και τεχνίτες να βρεθούν δεν υπάρχει η βοήθεια των ζώων για τη μεταφορά υλικών.

 

Ωστόσο υπάρχουν λύσεις για να ξαναγίνουν λειτουργικά και θα ήταν ευλογία να επανέλθουν στη χρήση.

 

Τα μονοπάτια αυτά θα έπρεπε να εποπτεύονται και να συντηρούνται συχνά για την διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και τη χρηστικότητα τους σήμερα.

 

Είναι ευχή να μην γραφτεί ο τραγικός επίλογος, καθώς τα τελευταία χρόνια εντοπίστηκαν χιλιόμετρα λιθόχτιστων διαδρομών στην οροσειρά της Πίνδου, που βρίσκονται φθαρμένα εκτός χρήσης και υπάρχει η ελπίδα.

 

Όσο κι αν τα αμελήσαμε, με την κατάλληλη μέριμνα θα μπορούσαν κάποια από αυτά να ξαναγίνουν λειτουργικά και επισκέψιμα για όλους.

 

Η διατήρηση τους είναι το ελάχιστο χρέος σε όσους αγωνίστηκαν για τα ιδανικά αυτού του τόπου και κρίνεται απαραίτητη για την ανάδειξη και την προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της Πίνδου!

 

 

Με εκτίμηση, Αποστόλης Τσιμπανάκος