"the Pindos Way" η ιστορία και εξέλιξη της διαδρομής διάσχισης της Πίνδου.
Στα βήματα του Tim Salmon
Ποιος θα μπορούσε να είναι ο τίτλος αυτής της ασυνήθιστης ιστορίας; Πότε ξεκίνησε και πως θα ολοκληρωθεί αυτό το μακρύ ταξίδι; Αλήθεια, θα τελειώσει άραγε; Είναι η ίδια η ζωή που μας διδάσκει, πως ο χρόνος δεν ορίζεται και η επιθυμία δεν περιορίζεται, όταν αγαπάς κάτι πραγματικά και αγνά συναισθήματα σε ωθούν να προσπαθείς για ένα καλό σκοπό.
Δεν υπάρχουν όρια στη δίψα για εξερεύνηση, ούτε και τελειώνουν οι προκλήσεις, που θα σε σπρώχνουν να γυρίζεις εκεί έξω γνωρίζοντας τον κόσμο. Είναι μοναδικά υπέροχο να αποτυπώνεις την ομορφιά και την κουλτούρα κάθε τόπου και να μπορείς να περιγράψεις όσα είδες και αισθάνθηκες συγγράφοντας, άρθρα και βιβλία. Η χαρά είναι διπλή όταν διαπιστώνεις ότι αυτό που συστήνεις στον κόσμο, προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον και κάποιοι ακολουθούν τα βήματα σου επιβεβαιώνοντας ότι δεν είσαι ο μόνος άνθρωπος που βλέπει τη χάρη και την προοπτική μιας μαγευτικής διαδρομής, που διασχίζει απ` άκρη σε άκρη τα βουνά μιας χώρας.
Είναι η ανάγκη σου να επικοινωνήσεις σε όλο τον κόσμο αυτό που γνώρισες και θεωρείς σπουδαίο και στην προκειμένη περίπτωση να το μοιραστείς, αφήνοντας σημάδια στα ίχνη σου καθοδηγώντας και τους άλλους. Είναι ακόμη πιο ιδιαίτερο να αντιλαμβάνεσαι την ανάγκη ενός ξένου λαού και να αφιερώνεις με ταπεινοφροσύνη, ολόκληρη τη ζωή σου προσπαθώντας να διαδόσεις την πεζοπορία στα βουνά και τον πολιτισμό μιας χώρας, που δεν είναι η γενέτειρα σου.
Είναι φορές που η απέραντη υπομονή, ο ρομαντισμός και το φιλότιμο ξεπερνούν τη σφαίρα της κοινής λογικής στα μάτια των πολλών. Δεν είναι όμως διόλου παράλογο να θέλεις να κάνεις την υπέρβαση αψηφώντας τις κατεστημένες αντιλήψεις και πρακτικές της σύγχρονης κοινωνίας, προκειμένου να βοηθήσεις να ανακάμψει και να προστατεύεται ένας τόπος που αγάπησες και εκτιμάς!
Όλα εξηγούνται όταν από περιηγητής σε έναν τόπο, γίνεσαι μύστης και η καρδιά σου χτυπά δυνατά για τα χώματα του. Απαιτεί όραμα και αφοσίωση, ώστε να ωριμάσει και να έρθει δώρο στον άνθρωπο ο καρπός κάθε επίμονης προσπάθειας, όμως όταν μιλάμε για την Πίνδο, τη βαριά ιστορία που κουβαλά και την απέραντη έκταση της οροσειράς, μπορούμε να διακρίνουμε το μέγεθος της προσπάθειας και τις θυσίες που απαιτούνται για να περάσουμε από την θεωρία στην πράξη.
Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή όμως, θα χρειαστεί να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο και τη γραφικότητα της υπαίθρου την δεκαετία του 60’, με τον νεαρό τότε Βρετανό, Tim Salmon να ξεκινά τις πρώτες του ατομικές προσπάθειες εξερεύνησης και αποτύπωσης της Ελληνικής υπαίθρου. Σε μια εποχή που η χώρα προσπαθεί να τινάξει τις στάχτες του δραματικού παρελθόντος και να ανασάνει μετά από μια μακρά πολεμική περίοδο. Τότε που ακόμη και στα πιο απομονωμένα χωριά, παρά το στίγμα του πολέμου, ο άνθρωπος ήταν περήφανος και έβρισκε το κουράγιο να εφαρμόζει πρακτικές επιβίωσης, διατηρώντας με περηφάνια την πίστη και τις παραδόσεις του.
Η ιστορία ξεκινά τότε που οι μετακινήσεις με οχήματα από τις πόλεις στα λιγοστά ορεινά χωριά, όπου έφτανε δρόμος ήταν μια πραγματική πρόκληση και απαιτούσε χρόνο και υπομονή. Λίγοι επιλέγουν ή αναγκάζονται στις μέρες μας να ταξιδέψουν προς τα ορεινά χωριά αλλάζοντας συγκοινωνίες, κάνοντας οτοστόπ ή ακόμη και πεζοί αφήνοντας πίσω τους τον πλησιέστερο σταθμό τρένων και λεωφορείων.
Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί σήμερα τον εαυτό του να μοχθεί στα ορεινά μονοπάτια, στα καλντερίμια και τους καρόδρομους με σκοπό την επιβίωση; Ποιος θα έστρωνε στη γη πυξάρια, φτέρες και μια κάπα για να ξαποστάσει και να πιεί νερό απ’ το φλασκί του;
Η δική μας ιστορία στα βουνά της Πίνδου, ξεκινά με το ατομικό εγχείρημα του ρομαντικού Βρετανού περιηγητή-συγγραφέα, που αγαπήθηκε από πολλούς, μας ενέπνευσε όλους και εξελίσσεται ακόμη στα βουνά μας φέρνοντας ουσιαστικά αποτελέσματα μετά από τόσες δεκαετίες επίμονης προσπάθειας και πίστης στο όραμα. Σήμερα μπορούμε να εκτιμήσουμε τη σημαντική παρακαταθήκη, που μας άφησε ο Tim και να συνεχίσουμε στην πραγματοποίηση της επιθυμίας του, που δεν είναι άλλη από τη συντήρηση και αξιοποίηση των διαδρομών που περιέγραψε στα ανεκτίμητης αξίας βιβλία-οδηγούς πεζοπορικής περιήγησης για τα Ελληνικά βουνά.
Ο νεαρός τότε Τιμ, συνεπαρμένος από την Ελληνική ύπαιθρο και τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της διένυε αποστάσεις και αντλούσε γενικές πληροφορίες ρωτώντας τους χωρικούς, που συναντούσε στο διάβα του, καθώς εκείνα τα χρόνια η χρήση των μονοπατιών γινόταν για λόγους επιβίωσης και η ανθρώπινη παρουσία ήταν συχνή.
Οι πρώτες εξορμήσεις με σκοπό την εξερεύνηση και αποτύπωση βασικών διαδρομών σύνδεσης οικισμών άρχισαν πριν αποκτήσουν ρεύμα, τηλέφωνο και δίκτυο ύδρευσης, πολλά από τα γραφικά χωριά που βρίσκονται χτισμένα σε δύσβατες τοποθεσίες της Πίνδου. Με χάρτες της Γ.Υ.Σ. (Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού) και περίσσιο θάρρος διέσχιζε την Πελοπόννησο, την Πίνδο, τον Όλυμπο τα νησιά και πολλές άλλες κυρίως ορεινές περιοχές, όπου προσπαθούσε να γίνει ένα με τους ντόπιους και να μάθει τις συνήθειες τους.
Ο φιλομαθής νεαρός πέραν της μελέτης για την ιστορία κάθε τόπου, φρόντισε να μάθει την Ελληνική γλώσσα και γραφή τα πρώτα κιόλας χρόνια για να μπορέσει να ανακαλύπτει έναν προς έναν τους χαμένους θησαυρούς της ορεινής Ελλάδας. Τα αδιάκοπα ταξίδια στη χώρα και η οικειότητα που ανέπτυξε με τους φιλόξενους κάτοικους των ορεινών χωριών, επηρέαζαν όλο και περισσότερο τον Tim, ώσπου αποφάσισε να παραμείνει στην Ελλάδα για ένα μεγάλο διάστημα.
Εργάστηκε ως καθηγητής Αγγλικής φιλολογίας, στην Αθήνα και τα Χανιά της Κρήτης και έτσι απέκτησε τη δυνατότητα να έρχεται πιο κοντά στην Ελληνική ύπαιθρο, ερευνώντας και συγγράφοντας. Δημιούργησε ισχυρούς δεσμούς με τους ντόπιους σε κάθε περιοχή και δεν έχανε ευκαιρία να βρίσκεται στα βουνά, προκειμένου να ολοκληρώνει σταδιακά το έργο του. Πέρασε αμέτρητα μερόνυχτα στο πεδίο για να προχωρά βήμα το βήμα, όμως κανείς μας δεν ήξερε πως αυτός ο άνθρωπος όχι μόνο εντόπιζε μια σπουδαία διαδρομή διάσχισης κατά μήκος της χώρας, αλλά φρόντιζε να τη συντηρεί κιόλας κατά τόπους, ώστε να μένει προσπελάσιμη για τους αποφασισμένους πεζοπόρους που θα ακολουθούσαν τη συγκεκριμένη πορεία, μελετώντας τις οδηγίες που περιέγραφε στα βιβλία του.
Τα χρόνια πέρασαν και τα πράγματα άλλαξαν στα ορεινά. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αποχώρησε για τις πόλεις, η δραστηριότητα των ορεσίβιων και τα κοπάδια, μειώθηκαν σημαντικά και τα μονοπάτια άρχισαν να σιγοσβήνουν. Μέρα με τη μέρα η πυκνή βλάστηση και τα φερτά υλικά της φύσης εξαφάνιζαν τα ίχνη τους. Συνεπώς η συντήρηση με κλαδευτικά εργαλεία και η αποσαφήνιση των διαδρομών με σημάδια, έγινε μια τεράστια ευθύνη που ολοένα και μεγάλωνε για τον ίδιο, δείχνοντας από νωρίς ότι ένα τόσο φιλόδοξο μα συνάμα απαιτητικό σχέδιο δεν μπορεί να το καταφέρει ένας άνθρωπος μοναχός του στη διάρκεια μιας ζωής.
Παράλληλα οι ορεινές διαδρομές διάσχισης, αποκτούσαν φήμη και δεν είναι λίγοι αυτοί που τις αναζήτησαν καταφέρνοντας να καλύψουν ολόκληρο το μήκος ή μικρότερα τμήματα της διαδρομής, που περιέγραφε αναλυτικά στη βιβλιογραφία του o Βρετανός φιλέλληνας. Το πρώτο του βιβλίο για τα Ελληνικά βουνά κυκλοφόρησε με τίτλο «the mountains of Greece» το 1986 και επανεκδόθηκε το 2006 με νέα δεδομένα, ενώ ενδιάμεσα το 1996 εξέδωσε ένα υπέροχο αφήγημα αφιερωμένο στα Άγραφα με τον τίτλο «The Unwritten Places». Μετά από σειρά ετών και ένα σωρό ανακαλύψεις και προσθήκες ολοκληρώθηκε η συγγραφή της τελευταίας έκδοσης, που κυκλοφόρησε στις αρχές του 2018 με τον τίτλο «The Peloponnese and Pindos way» .
Ο ίδιος μαρτυρά πως παρακινήθηκε από παλαιότερες αποστολές που πραγματοποιήθηκαν για την διάσχιση της οροσειράς. Η Πίνδος, αποτελούσε πρόκληση για θρυλικούς Βρετανούς εξερευνητές με πρωτοπόρο τον William Martin Leake το 1804 - 1810, όπου αποτύπωσε την τοπογραφία και τα χαρακτηριστικά της ορεινής Ελλάδας αφήνοντας πίσω μια σημαντική συλλογή από βιβλία με πολύτιμο ερευνητικό υλικό. Το 1963 ακολούθησε ο Λόρδος Hunt με πολυάριθμη ομάδα Βρετανων και τη συμμετοχή λιγοστών Ελλήνων, δέκα χρόνια μετά την πρώτη πετυχημένη Βρετανική αποστολή, όπου ηγήθηκε με επιτυχία και έφερε τους Edmund Hillary και Tenzing Norgay πρωτοπόρους στην κορυφή του Έβερεστ το 53’.
Δεν ήταν τυχαίο που ανταμώσαμε εκείνη τη φθινοπωρινή βραδιά στους Καλαρρύτες, λέγοντας τραγούδια με τους λιγοστούς βλάχους Ηπειρώτες, που ακόμη κρατάνε ζωντανή την παράδοση στο χωριό. Ήταν να γίνει μέσα από κοινές γνωριμίες και ένα κοινό στόχο, που έμελλε να γίνει ο λόγος, που σήμερα έχουμε μια όμορφη ιστορία να σας πούμε.
Τα βιβλία που έχει εκδώσει στην Αγγλική γλώσσα για τα Ελληνικά βουνά, είναι γνωστά στο διεθνή χώρο και έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης στους λάτρεις της πεζοπορίας μεγάλων αποστάσεων. Στη συγγραφική του συλλογή υπάρχουν ακόμη ο οδηγός πεζοπορικής διάσχισης της Γαλλίας, με τίτλο «On Foot Across France - Dunkerque To The Pyrenees» του 1980, εγχειρίδια τουριστικών οδηγών, συνταγές παραδοσιακής γαστρονομίας και πολλά άλλα δημοσιεύματα. Από την άλλη πλευρά, η ατομική μου δράση για τον εντοπισμό και συντήρηση διαδρομών διάσχισης στο Κεντρικό και Βόρειο συγκρότημα της Πίνδου δεν έμεινε κρυφή και εφόσον η μοίρα το χε γραφτό, άλλος ερχόμενος από βορρά και άλλος από νότο, μια μέρα συναντηθήκαμε στο καφενείο του κοινού μας φίλου Ναπολέων στους γραφικούς Καλαρρύτες.
Η χαρά μας φυσικά ήταν μεγάλη και η κουβέντα ατελείωτη. Σε αυτές τις περιπτώσεις συνηθίζεται η φράση «κύλησε ο τέντζερης και βρήκε το καπάκι». Τσουγκρίσαμε τα ποτήρια μας, κάναμε μια συνοπτική αναδρομή στα γεγονότα και μια σειρά από άδολα σενάρια για το μέλλον το οράματος που έτεινε να γίνει κοινό. Από τη μέρα που δώσαμε τα χέρια, ξεκίνησε μια σχέση φιλίας, που δύσκολα περιγράφεται με λόγια.
Στα μέσα του 2012 ξεκίνησε το δικό μου ταξίδι αναζήτησης στα ορεινά της Πίνδου. Όπως κάθε αρχή και δύσκολη, όμως η φύση θαυματουργεί τόσο διακριτικά γύρω σου, που έχει τον δικό της τρόπο να σου δίνει κουράγιο, όπως και να σου διδάσκει τα βήματα για να συνεχίζεις να ανταποκρίνεσαι στις προκλήσεις της καθημερινότητας ιδιαιτέρως το χειμώνα.
Όλα προχώρησαν βάζοντας μικρούς στόχους και παίρνοντας φυσικά τα ανάλογα ρίσκα. Πρώτος και κυριότερος όλων ήταν να βρεθεί ο τόπος παραμονής και έπειτα η εφαρμογή ενός αρχικού πλάνου περί βιωσιμότητας και σχετικής κοινωνικοποίησης με τους κατοίκους της περιοχής που έμελε να γίνει το σπίτι μου.
Η επάνδρωση ενός καταφυγίου, που θα λειτουργεί 365 ημέρες το χρόνο σε μια υπέροχη δασική τοποθεσία των Τζουμέρκων με σχετικά εύκολη πρόσβαση φάνηκε ιδανική περίπτωση για να ξεκινήσει κάτι βιώσιμο, ώστε να εργάζεσαι και να απομένει ουσιαστικός χρόνος για εξερεύνηση στα γύρω βουνά, που καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος της κεντρικής Πίνδου.
Κάθε δυσκολία ξεπερνιέται, με τόση ομορφιά να σε περιβάλλει και η ενέργεια των βουνών έρχεται να συμπληρώσει τα κενά που δημιουργεί η ανθρώπινη ματαιοδοξία. Έχοντας καλύψει από το 2009 ένα μεγάλο φάσμα της εξερεύνησης σε ποταμούς, φαράγγια, δασική και αλπική ζώνη, το 2013 ξεκίνησε η συστηματική δράση για την καταγραφή και συντήρηση παραδοσιακών μονοπατιών, που εντοπίζονται κεντρικά και βόρεια της οροσειράς. Τότε η τελευταία έκδοση του Tim, που περιέγραφε την πεζοπορική διάσχιση κατά μήκος της χώρας δεν είχε κυκλοφορήσει ακόμη, όμως ο βασικός άξονας της χάραξης του ήταν πάνω κάτω γνωστός από τις προηγούμενες εκδόσεις.
Μετά από αναρίθμητες αποστολές στα ορεινά μονοπάτια και λίγο πριν συναντηθούμε από κοντά με τον Tim, το Καλοκαίρι του 2016 άρχισε να ωριμάζει μέσα μου η ιδέα της εγκαθίδρυσης μιας ενιαίας διαδρομής διάσχισης της Πίνδου, καθαρά ορεινή με έντονο πολιτισμικό χαρακτήρα και διεθνείς προδιαγραφές διαμόρφωσης και σηματοδότησης. Η αρχική εκτίμηση της χάραξης βασίστηκε κατά μεγάλο ποσοστό στα χνάρια του Pindos Way με την περιγραφή του Τim να δίνει την αφετηρία νότια στην πόλη της Άμφισσας και τερματισμό στην κορυφή του Γράμμου, στα Ελληνοαλβανικά σύνορα. Στόχος εξ αρχής ήταν κατά μήκος του άξονα Άμφισσα (Γκιώνα) – Γράμμος, να γίνουν προσθήκες επιπλέον ξεχασμένων μονοπατιών, ώστε να επιμηκυνθεί λίγο ακόμη η διαδρομή και να γίνουν κάποιες βελτιώσεις στα τμήματα, όπου οι στράτες πεζών και ζώων με την πάροδο του χρόνου, μετατράπηκαν σε χωματόδρομους και έπειτα σε ασφαλτόδρομους για τις ανάγκες του εκσυγχρονισμού της υπαίθρου.
Ύστερα από προετοιμασίες μηνών στο πεδίο, αμέτρητα ταξίδια, επαφές και αρκετή μελέτη, το Φθινόπωρο του 2018 έγινε η πρόσκληση σε επίλεκτους φίλους, επαγγελματίες του ορεινού χώρου για τη σύσταση μιας κοινωνικής συνεταιριστικής επιχείρησης, όπου και θα μας έδινε το νόμιμο δικαίωμα να παρέμβουμε δημιουργώντας μια πρότυπη υποδομή πεζοπορίας για τη χώρα ενισχύοντας των αγώνα για επιβίωση στις ορεινές περιοχές, που ερημώνουν. Η αγάπη της ομάδας για τη φύση, η αγωνία για το αύριο και η ανάγκη για προσφορά σε μία εποχή που ο όρος οικολογία βάλλεται και η ύπαιθρος συνεχίζει να αποδυναμώνεται, μας υποχρέωσε να αναλάβουμε ακόμη πιο ενεργό δράση.
Με την ίδρυση της Κοιν.Σ.Επ - Terra Pindus (Γη της Πίνδου) και μετά από αρκετή μελέτη, διαπιστώθηκε ότι είναι εφικτό να τολμήσουμε το αδιανόητο, ακολουθώντας νομότυπα όλες τις απαιτούμενες διαδικασίες για τη δημιουργία και σηματοδότηση ενός ενιαίου μονοπατιού διάσχισης υψηλών προδιαγραφών, που θα αποδώσει 42 διαδοχικά ημερήσια τμήματα, αμφίδρομης πεζοπορικής μετακίνησης κατά μήκος της οροσειράς της Πίνδου και θα εξυπηρετήσει την καλή δικτύωση μονοπατιών που βρίσκονται σε εγγύτητα με τον άξονα.
Έτσι πάρθηκε η οριστική απόφαση για την άμεση εφαρμογή του σχεδίου, ενεργώντας υπό τη σκέπη της Terra Pindus και παράγοντας κοινωφελές έργο στα εγκαταλελειμμένα μονοπάτια, που εντοπίζονται στα όρια της μακροσκελούς οροσειράς. Θέλοντας να μοιραστούμε την ιδέα, εκδηλώσαμε ανοιχτά την επιθυμία να αναλάβουμε την πρωτοβουλία σύνθεσης και διάνοιξης της διαδρομής, προσθέτοντας κατ’ επέκταση επιπλέον ορεινές περιοχές, συνδέοντας έτσι τους Δελφούς στη νότια απόληξη του Παρνασσού με τις λίμνες των Πρεσπών, τον Βαρνούντα και τα σύνορα με τη Βόρεια Μακεδονία.
Η διαδρομή, που περιγράφεται στις ενότητες του Pindos Way εξελίσσεται με μικρές βελτιώσεις και κατά τόπους διχοτομήσεις, προσθέτοντας τα νεοεισερχόμενα τμήματα της χάραξης του Pindus Trail, ώστε να αποτελούν έναν ενιαίο άξονα διάσχισης της Πίνδου με εναλλακτικές επιλογές πορείας σε κομβικά σημεία της οροσειράς. Οι προσθήκες κατά μήκος του άξονα, που προέκυψαν από τις έρευνες των τελευταίων χρόνων θα μας αποδώσουν ένα μεγάλο ποσοστό της διαδρομής, 82% προωθώντας τη μετακίνηση σε ξεχασμένα μονοπάτια και μόλις 18% σε απάτητους χωματόδρομους, σοκάκια και ελάχιστα ασφαλτοστρωμένα δρομάκια εισόδου- εξόδου των οικισμών.
Ο Tim, υπήρξε αναμφισβήτητα πρωτοπόρος και πιστός στο δικό του όραμα. Δεν έπαψε στιγμή να ασχολείται με το πάθος του και μας άφησε μια βαριά κληρονομιά, παραδίδοντας την σκυτάλη με τις ευχές του, ανεκτίμητο αρχειακό υλικό και γνώσεις που αποκόμισε ταξιδεύοντας πεζός σε μια Έλλαδα, που πολλοί από εμάς θα θέλαμε να γνωρίσουμε. Ο καλός μας φίλος έφτασε αισίως τα 80 και ενεργεί ως επίτιμο μέλος της Terra Pindus, συνεισφέροντας με κάθε δυνατό τρόπο στην υλοποίηση του φιλόδοξου εγχειρήματος που τον έφερε πριν σχεδόν 50 χρόνια να ανακαλύπτει τις ομορφιές της μεγάλης μας οροσειράς.
Για τα 80 σου χρόνια καλέ μας φίλε!
Με τις καλύτερες ευχές,
Αποστόλης Τσιμπανάκος
